جلسه اول

🔹تبیین عنوان فقه المعارف
ضرورت تبیین عنوان دومی که برای درس ذکر شد.

🔹بیان تعریف رایج از علم کلام 
هو العلم بالعقائد الدینیة عن الأدلة الیقینیة

🔹مستحدث بودن این تعریف با توجه به تاریخ کلام 
با دقتی در تاریخ دانش کلام، معلوم می‌شود این تعریف مستحدث است و آنچه که در آغاز به عنوان دانش کلام معروف بوده، آن چیزی نیست که امروزه با آن به عنوان تعریف دانش کلام مواجهیم. 

🔹تحول معنای فقه و کلام در طول تاریخ اسلام

🔹ارائه اسناد و شواهدی برای تحول معنای فقه و کلام 

🔹استناد به کلام فارابی 
فقه متکفل استنباط است چه در آراء و چه در افعال و کلام متکفل دفاع است چه در آراء و چه در افعال.

🔹شواهدی جهت تایید کلام فارابی 
پاره ای از محققان جهان عرب در مواجهه با این عبارت فارابی، در مقام توجیه برآمده‌اند. ایشان گفته‌اند چون فارابی منظرش فلسفی بوده است، از دیدگاه فلسفی این گونه دسته بندی کرده است؛ لذا خیلی آن را جدی نگرفته‌اند و از کنار آن گذشته‌اند. 

🔹استشهاد به کلام ابوحنیفه 
فقه دانشی است که متعلق به معرفت نفس است و احوال مربوط به انسان را مطالعه می کند که خود دو دسته است: واجبات و جایزات و اینها یا اعتقادی اند یا عملی.

🔹استشهاد به کلام جاحظ 
از ویژگی‌های کلام که اتفاقا از آفات کلام هم هست، آن است که باید در حضور دیگران باشد.

🔹استشهاد به عبارت ابوغالب زراری در توصیف زراره 
اینکه می گویند زراره از کلام برگشت، و برخی هم گفته‌اند،  تصور کرده اند یعنی از عقائد برگشت و سراغ فقه احکام رفت. حال انکه از معنای قدیم کلام برگشت، یعنی اهل خصومت و جدل و نصرت دین بود و هیچ کس حریفش نبود و اواخر عمر به خاطر عبادت از مناظره و جدل خارج شد.

🔹استشهاد به روایت یونس بن یعقوب 
در کتاب و سنت فقه در روایات هیچ گاه به معنای خصوص احکام شرعی فرعی نیامده است، هرچند گاهی بر خصوص آن اطلاق شده است که نادر است. کلام هم هر جا در روایات ما آمده است، در همین مفهومی است که فارابی اصطیاد کرده است، به معنای مناظره و دفاع است. یعنی جایگاه کلام، مواجهه و مخاصمه و اثبات و رد است.

🔹استشهاد به کلام ابن خلدون 
در دوره تاریخی اول، کلام به معنای فهم حقیقت معارف الهیه بوده و علم کلام به دنبال فهم همه دین بوده است و از یک دوره به بعد اتفاقی افتاد که متکلمان یک مسیر انحرافی رفتند. آن مسیر انحرافی این بود که معارف بیرونی را که معمولا در مقام دفاع به کار میرفت، داخل در مضمون دانش کلام کردند.

🔹استشهاد به کلام ابن تیمیه 
سلف ما مخالف اصطلاحات جدید نیستند، بلکه مشکل ما با متکلمان آن است که اینها نظام واژگانی را ساختند و وارد دانش کلام کرده‌اند بی‌آنکه صحت و درستی این واژگان و نسبتش با کتاب و سنت را تبیین نمایند.

🔹استشهاد به کلام ایجی و جرجانی 
در دوره ایجی و جرجانی دانش کلام اهل سنت، کاملا عقلی است ولی در عین حال مرز میان کلام به عنوان دفاع و مرز اخذ معارف شرعی کاملا محفوظ است.

🔹جمعبندی مدعا در باب تحول معنای فقه و کلام 
کلام دو بخش دارد که یک بخش آن به محاق رفته است.