جلسه اول
🔹تبیین عنواحیاین فقه المعارف
ضرورت تبیین عنوان دومی که برای درس ذکر شد.
🔹بیان تعریف رایج از علم کلام
هو العقائد
روششناسی فقهبالعقائد الدینیة عن الأدلة الیقینیة
🔹مستحدث بودن این تعریف با توجه به تاریخ کلام
با دقتی در تاریخ دانش کلام، معلوم میشود این تعریف مستحدث است و آنچه که در آغاز به عنوان دانش کلام معروف بوده، آن چیزی نیست که امروزه با آن به عنوان تعریف دانش کلام مواجهیم.
🔹تحول معنای فقه و کلام در طول تاریخ اسلام
🔹ارائه اسناد و شواهدی برای تحول معنای فقه و کلام
🔹استناد به کلام فارابی
فقه متکفل استنباط است چه در آراء و چه در افعالاح و کلام متکفل دفاوتع است چه در آراء و چه در افعال.
🔹شواهدی جهت تایید کلام فارابی
پاره ای از محققان جهان عرب در مواجهه با این عبارت فارابی، در مقام توجیه برآمدهاند. ایمشان گفتهاند چون فاراقبی منظرش فلسفی بوده است.، از دیعدگاه فلسفی این گونه دسته بندی کرده است؛ لذا خیلی آن را جدی نگرفتهاند و از کنار آن گذشتهاند.
🔹استشهاد به کلام ابوحنیفه
فقه دانشی است که متعلق به معرفت نفس است و احوال مربوط به انسان را مطالعه می کند که خود دو دسته است: واجبات و جایزات و اینها یا اعتقادی اند یا عملی.
🔹استشهاد به کلام جاحظ
از ویک نزژگیهاعی بودهکلام که اتفاقا از آفات کلام هم هست، آن است که باید در حضور دیگران باشد.
🔹استشهاد به عبارت ابنوغالب خلدون شهزرستانی طه نبری در کشاتوصیف: تصزریح داره
اینکه می گویند که از قرن ۶ و ۷ این خلط و نزاع پیش آمده.
قرآن کریم فهم قدما از فقه را تایید میکند.
در لغت: فقه
فقه: علم(مقاییس اللغه که دقیق است): یدل علی ادراک الشی و العم به...
فروغ اللغه: فرق علم با چندین واژه را گفته. هو العلم ...
فقه را یا به معنای فهم گرفته اند یا فطنة. یعنی علم همراه با هوشمندی
فقه: علم همراه با خفیات از کلام. فهم مطالب روشن فقه نیست. // علم بغرض المتکلم// وقوف بر معنای خفی حکم//
النهایه: ...گشت، واشتقاقه من الفتح والشق. مجمع البحرخین هم کذا می گوید فقته همراه با بصیرت است.
کلماتی مترادف در فارسی چیست؟ به حز دانش چی داریم؟
آیات: در ۲۰ آیه فقه آمده است. در همگی فقه به همین معناست. فهم دقیق و عمیق. در بعضی از آیات قید دین هم آمده است.
علامه در المیزان: در آیات وقتی فقه آمده و علم آمده فرق هست. مقایسه کرده است.
۹۷ انعام دعوت به شناخت. شناخت مطلب واضح و آشکار. قد فصلنا الآیات لقوم یعلمون. یا ولو آشکار باشد.
و ۶۵ انعام:قل هو القادر علی ... لعلهم یفقهون.
۱. متعلق فقه چیست؟ قول و کلام؟ کما قیل. خیر هم قول و کلام است و هم اعیان. قرآن چنین است. فقه القول و فقه الکون.
یفقهوا قولی// ما نفقه کثیرا مما، تقول (حرف شعیب را که می فهمیدند. یعنی مقصودت چیست آقا؟
قالوا لا تنفروا... لوکانوا یفقهون. //
اشتباه استاد: بحث علم و قضیه است به نظرم
۲. فقه کار قلب است. تبع علی قلوبهم فهم لا یفقهون. // اکنة ان یفقهوا//
قلب: حیات روحی که واجد عقل باشد. بازگشتش به قلب است// کتابش را پژوهشگاه قرآن و حدیث کار کرده است.
قلوب یعقلون بها
پس تفقه بر محور عقل رخ می دهد.
(فقه یعنی از عقائد برگشت و سرسیاغ فقه احکام رفت. حال انکه ازوایای موضوع.)
معنای قدیم کلام برگشت، یعنی اهل خصومت و جدل و نصرت دین بود و هیچ کس حریفش نبود و اواخر عمر به خاطر عبادت از مناظره و جدل خارج شد.
🔹استشهاد به روایت یونس بن یعقوب
در کتاب و سنت فقه در روایات هیچ گاه به معنای خصوص احکام شرعی فرعی نیامده است، هرچند گاهی بر خصوص آن اطلاق شده است که نادر است. کلام هم هر جا در روایات ما آمده است، در همین مفهومی است که فارابی اصطیاد کرده است، به معنای مناظره و دفاع است. یعنی جایگاه کلام، مواجهه و مخاصمه و اثبات و رد است.
🔹استشهاد به کلام ابن خلدون
در دوره تاریخی اول، کلام به معنای فهم حقیقت معارف الهیه بوده و علم کلام به دنبال فهم همه دین بوده است و از یک دوره به بعد اتفاقی افتاد که متکلمان یک مسیر انحرافی رفتند. آن مسیر انحرافی این بود که معارف بیرونی را که معمولا در مقام دفاع به کار میرفت، داخل در مضمون دانش کلام کردند.
🔹استشهاد به کلام ابن تیمیه
سلف ما مخالف اصطلاحات جدید نیستند، بلکه مشکل ما با دمتکلمان آن است که اینها کنظارم دواشته بژگاشند دین را ساختند و وارد دانش کلام کردهاند بیآنکه صحت و درستی این واژگان و نسبتش با کتاب و سنت را تبیین نمایند.
🔹استشهاد به کلام ایجی و جرجانی
در دوره ایجی و جرجانی دانش کلام اهل سنت، کاملا عقلی است ولی در عین حال مرز میان آکلام به عنوران د.فاع و مرز اخذ معارف شرعی گکاملا محفویظ است.
🔹جمعبندی مدعا در باب تحول معنای فقه و کلام
کلام دو بخش دارد که یک بخش آن به محاق رفیته الدینست.