ملاقی طرف علم اجمالی
مساله
هر حکم شرعی، موضوعی دارد که اگر محقق باشد، آن حکم فعلی است. در نمونههای علم تفصیلی به موضوع، مکلف به وجود موضوع و نیز به محل موضوع علم دارد. مثلا میداند که شراب وجود دارد و میداند در ظرف خاصی است. منجز بودن تکلیف در این حالت روشن است.
در مقابل، در علم اجمالی مکلف علم دارد که موضوع حکم شرعی محقق است اما درباره محل آن شک دارد. مثلا میداند که شراب وجود دارد اما نمیداند در ظرف ۱ است یا در ظرف ۲. یا میداند نمازی بر او واجب است اما نمیداند نماز ظهر است یا نماز جمعه. در این حالت هم تکلیف معلوم و منجز است و چون موافقت قطعی با آن بر مکلف واجب است، برای انجام تکلیف نسبت همه اطراف علم اجمالی را در نظر میگیرد.
سوالی که در این مساله دنبال میشود این است که اگر
عنوان ملاقی طرف علم اجمالی بیشتر متناسب با بحث نجاست است. برای وقتی که علم اجمالی داریم به نجاست یکی از دو ظرف ۱ و ۲ و چیز پاکی با یکی از این دو برخورد یا ملاقات داشته است.
میدانیم که علم اجمالی منجَّز است و بنا بر وجوب موافقت قطعی با علم جمالی باید نسبت به همه اطراف علم اجمالی دربارهی حکم شرعی احتیاط کرد. حال اگر یکی از اطراف علم اجمالی موضوع حکم شرعی دیگری باشد، آیا این حکم شرعی فعلی و منجز خواهد شد یا خیر؟
فرض کنید علم اجمالی داریم که یکی از دو ظرف الف و ب نجس است. در این صورت نجاست ظرف نجس بر مکلف منجز است. در این صورت، اگر شیء ج با ظرف ب برخورد کند، آیا باید از آن پرهیز کرد؟
یا فرض کنید علم اجمالی داریم که داخل یکی از دو ظرف الف و ب مشروب است، در صورتیکه کسی یکی از آن دو ظرف را بنوشد، آیا مستحق مجازات شرب خمر است؟
پاسخ
از طرفی ممکن است حکم شرعی منجز باشد، زیرا وظیفه مکلف احتیاط نسبت به همه اطراف علم اجمالی است و لازمه آن احتیاط نسبت به موضوع حکم شرعی جدید و فعلی دانستن آن است.
از طرف دیگر ممکن است حکم شرعی منجز نباشد، زیرا موضوع حکم شرعی جدید، واقعا محقق نشده است.
به علاوه، ممکن است بین اطراف علم اجمالی و ملاقی (ویرایش) علم اجمالی دیگری داشته باشیم یا نداشته باشیم.
مولفههای تاثیرگذار در مساله
تنجیز علم اجمالی در موضوعات دوجزئی
کیفیت حکم شرعی و موضوع آن
تنجیز منجَّزتنجیز منجَّز
کیفیت نجس شدن ملاقی
بررسی به وجود آمدن علم اجمالی جدید
در مواردی از این دست، اولا به نظر میرسد که در مثال علم اجمالی به وجود نجاست در الف یا ب و ملاقات ج با ب، علم اجمالی دومی به وجود میآید که الف یا ج نجس است و بحث درباره استنتاج حکم برای ج از علم اجمالی اول بیهوده است؛ اما به خاطر چالشهایی که این علم اجمالی دوم دارد، بحث درباره علم اجمالی اول همچنان مهم است.
مانع عملی علم اجمالی دوم
ممکن است علم اجمالی دوم تشکیل نشود.فرض کنید بعد از علم اجمالی به نجاست الف یا ب، الف از بین برود یا از محل ابتلا خارج شود و بعدا ج با ب ملاقات کند؛ در این صورت علم اجمالی دوم تشکیل نمیشود.
مانع نظری علم اجمالی دوم
ممکن است علم اجمالی دوم منجز نباشد
بررسی وحدت یا تعدد موضوع حکم شرعی در مثالها
بررسی حکم با موضوع چند جزئی
بررسی کیفیت نجاست
سرایت نجاست به شیء دیگر به چند شکل قابل تصور است:
- نجاست شیء اول و شىء دوم یکی است: مثال روشن این صورت، این است که آب نجس و آب قلیل مخلوط شوند.
- نجاست شیء دوم نجاست جدیدی است:
- نجاست شیء اول علت و نجاست شیء دوم معلول است
- نجاست
به همین صورت در نمائات ممکن است چند صورت تصور شود:
- یکی بودن شیء و نماء آن
بررسی تفاوت احکام تکلیفی و احکام وضعی
بررسی فعلیت شروط و موانع
راه اول
علم اجمالی داریم که الف یا ب نجس است، ج با ب برخورد کرده است.
پس یا الف نجس است و ب پاک است و ج (ملاقی) هم پاک است
یا الف پاک است و ب نجس است و ج هم نجس است
در نتیجه، ما علم اجمالی داریم که یا الف یا (ب و ج) نجس است. با در نظر گرفت ج میتوان گفت: ما علم اجمالی داریم که الف یا ج نجس است. و این علم اجمالی هم منجز است.