نظر اندیشمندان- نظر آخوند خراسانی ویرایش ۲

عبارات آخوند خراسانی

آخوند خراسانی در جایی (کجا؟) بیان می‌کند که شارع می‌تواند برای مخالفت قطعی نیز ترخیص دهد. این نظر با نظریه‌ی اقتضا متناسب است.

در جای دیگر (کجا؟) ترخیص شارع در مخالفت احتمالی را نیز ممکن نمی‌داند. این نظر با نظریه‌ی علیت تامه متناسب است.

(منبع: جمع حکم ظاهری و واقعی، قاعده‌ی اشتغال- شک در مکلف به، مباحث قطع)

نظریه‌ی آخوند خراسانی

با فرض این‌که آخوند خراسانی در این موضوع، مبنای یگانه‌ای دارد، نظر آخوند خراسانی چنین است:

• اگر تکلیف شارع، کاملا فعلی باشد (فعلی من جمیع الجهات)، بعث حقیقی و اراده‌ی تام (اراده‌ی لزومی) وجود دارد و ترخیص شارع با این اراده ناسازگار است. پس یا ترخیص نخواهد داد یا اگر ترخیص برای ما بیان شود روشن می‌شود که اراده‌ی تام و تکلیف کاملا فعلی وجود ندارد.
• اگر تکلیف شارع، کاملا فعلی نباشد، شارع می‌تواند ترخیص در مخالفت قطعیه دهد. (مثلا اگر کاملا فعلی بودن آن مشروط به علم تفصیلی باشد)¹ 

نتیجه‌ی نظری این نظر در علم تفصیلی/ شک بدوی و علم اجمالی

در هر صورت، اگر تکلیف کاملا فعلی وجود داشته باشد، ممکن نیست که شارع ترخیص صادر کند و اگر تکلیف کاملا فعلی نیست، شارع می‌تواند ترخیص صادر کند.

صورت مساله

مساله در علم تفصیلی و شک بدوی روشن است. در حالی که علم تفصیلی به تکلیف داریم، شارع ترخیصی صادر نکرده است و در حالی که شک بدوی داریم، شارع ترخیص داده است. (مانند حدیث رفع)

مساله‌ی اصلی این است که ترخیص‌هایی مانند حدیث رفع، حالت علم اجمالی را در بر می‌گیرد یا نه؟

اگر علم اجمالی را کاملا فعلی و منجز بدانیم، در این حالت ترخیص وجود نخواهد داشت و اگر علم اجمالی را کاملا فعلی ندانیم، ترخیص در این حالت ممکن است(مثلا اگر فعلی بودن آن وابسته به نبود ترخیص یا نبود علم تفصیلی باشد). در این صورت می‌توانیم بررسی کنیم که آیا حدیث رفع و مانند آن، شامل حالت علم اجمالی نیز هست یا خیر.

پس برای مهم است که این نظریه پس از مواجهه با ادله‌ی شرعی چه تکلیفی بر دوش مکلف می‌گذارد.

نتیجه‌ی عملی

ظاهر خطابات و روایات