۸ اذا کان... بحث خروج از محل ابتلا

درس مقدمه مفاهیم و مبانی ثمرات

مساله‌ی اصلی ما این است که گاهی به نظر می‌رسد علم اجمالی داریم، اما یکی اطراف علم اجمالی از دسترس ما خارج است. آیا چنین علم اجمالی‌ای منجز است؟ برای بررسی این مساله باید مروری داشته باشیم بر بحث اشتراط قدرت در تکلیف.

آیا داشتن قدرت بر امتثال شرط وجود تکلیف است؟ به سخن دیگر، اگر شخصی قدرت بر انجام کاری نداشته باشد، ممکن است چنین تکلیفی داشته باشد؟

یادآوری مراحل حکم: به صورت کلی، وجود ملاک، جعل، خطاب وتنجیز را مراحل حکم اند

مثال- سوال‌وجواب- بحث فرض و حکمی

تمرین

ایده‌ها

مطالب مرتبط و توضیح چرایی ارتباط

مساله‌ی اصلی ما این است که گاهی به نظر می‌رسد علم اجمالی داریم، اما یک یا چند طرف از اطراف علم اجمالی از دسترس ما خارج است و کاری با آن نداریم؛ مانند وقتی که می‌دانیم یکی از دو ظرف ۱ و ۲ نجس است؛ ظرف ۱ در اختیار من است و ظرف ۲ در اختیار فردی که در کشور دیگری زندگی می‌کند. یا وقتی علم داریم که یکی از لباس‌های کارخانه‌ای نجس شده است؛‌اما مقداری از تولیدات این کارخانه به کشور دیگری فروخته شده است. آیا چنین علم اجمالی‌ای منجز است؟

برای بررسی این مساله باید مروری داشته باشیم بر بحث اشتراط قدرت در تکلیف.

آیا داشتن قدرت بر امتثال، شرط وجود تکلیف است؟ به سخن دیگر، اگر شخصی قدرت بر انجام کاری نداشته باشد، ممکن است چنین تکلیفی داشته باشد؟

در نگاه نخست پاسخ ساده است: گذاشتن تکلیف بر عهده‌ی شخصی که توان انجام و امتثال آن را ندارد کاری بیهودی و لغو است و مجازات و عقاب بر اساس آن قبیح است.

پس اگر قدرت بر انجام کاری نداشته باشیم نسبت به آن تکلیفی نداریم.

این بحث را در چهار جهت می‌توایم دقیق‌تر کنیم:

1. بررسی انواع ناتوانی (عدم قدرت)
2. بررسی ناتوانی نسبت به عصیان و نافرمانی
3. بررسی انواع ناتوانی در عصیان
4. تفاوت تکلیف و تنجیز

بررسی انواع قدرت

قدرت با نگاه عقلی

اگر بخواهیم با دقت عقلی بررسی کنیم، همین که از نظر عقل، انجام کاری برای ما محال نباشد، ما قدرت انجام آن را داریم. مثلا محال نیست که ما یک گودال صد متری را با ابزاری در حد قاشق در زمین حفر کنیم. ممکن است این کار زمان و توان زیادی از ما بگیرد اما از نظر عقلی این کار محال نیست. در مقابل پریدن ما تا حدی که به ماه برسیم محال است. آنچه عقل لغو می‌داند تکلیفی است که امکان امتثال ندارد. اما تکلیفی که سختی و مشقت فراوان دارد اگر به حکمتی به عهده‌ی افراد گذاشته شود لغو یا قبیح نیست نافرمانی و عصیان در برابر آن عقاب دارد

قدرت با نگاه عرفی

اگر تکلیفی به عهده‌ی کسی باشد که ممکن است آن را انجام دهد، اما 

یادآوری مراحل حکم:

وجود ملاک، شوق، جعل، ابراز جعل و خطاب، تنجز

• عدم قدرت بر امتثال
  • • از لحاظ عقلی
    • از لحاظ عرفی
    • به لحاظ حرج

• قدرت بر امتثال شرط تکلیف است
  • • لغویت
    • انصراف ادله
    • ادله لفظی
  • شرط تنجیز تکلیف است (آ خمینی صدر محمدی: اطلاق موونه زایده ندارد)
    • • • • • • • • بنا بر علیت: لا یلصح للتنجیز
                  • بنا بر اقتضا: عقل عملی حکم به تنجیز چنین مواردی نمی‌کند وجدانا
• قدرت عرفی
  • • آقا ضیا: قدرت عرفی بر امتثال و نیز عصیان شرط است