۵-۲. بررسی اجماع

اجماع

به جز بحث روایی، اجماع نیز باید بررسی شود. اجماع در این مساله می‌تواند اطمینان به حکم شرعی ایجاد کند.

گفته‌اند نظر سه فقیه: شیخ صدوق، سید مرتضی، شیخ طوسی با مبطل بودن غبار، مخالف است؛ بنابراین اجماع نداریم. (خویی)

پس باید عبارات این سه فقیه را بررسی کنیم:

چالش‌ها

1. وجود اجماع

کلام ابو صلاح حلبی

 

مرحوم ابوالصلاح در کافی می‌فرماید: و الأمور التي بكراهيتها يكون المكلف صائما: الأكل و الشرب و الازدراد و الجماع و استنزال المنى و الكذب على الله تعالى أو على رسوله أو على أحد الأئمة من آله عليهم السلام و التصبح على الجنابة و الحيض و الاستحاضة و النفاس و الارتماس في الماء و جلوس النساء فيه الى أوساطهن و القي‌ء و السعوط و الحقنة و التقطير في الاذن و الوقوف في الغبار المتكاثف».

در کنار ادعای اجماع و شواهد آن، باید بررسی شود که آیا شیخ صدوق، سید مرتضی، شیخ طوسی نظر مخالف دارند یا خیر؟

کلام شیخ طوسی

 

آقای شبیری: شیخ طوسی در مصباح ارجاع داده به کتب دیگر، کتب دیگر هم مبطل دانسته.

 

کلام شیخ صدوق

(نظر شیخ صدوق ذکر شود)

 

نظر پدر شیخ صدوق تنها از طریق خود شیخ صدوق به ما رسیده است.

شیخ صدوق در مقنع و من لا یخضر و هدایه، از پدرش نقل کرده است:

واجتنب فی صومک .. .

 

عبارت مقنع 

(ذکر شود)

 

عبارت هدایه

مرحوم صدوق در باب ما ینقض الصوم کتاب هدایه فرمود: قال ابی رحمه الله فی رسالته الیّ اتق یا بنی فی صومک خمسة اشیاء تفطرک: الاکل و الشرب و الجماع و الارتماس فی الماء و الکذب علی الله و رسوله صلی الله علیه و آله وسلم و علی الائمة علیهم السلام».[4] پنج مورد را جزو مفطرات شمرده است و بحث غبار غلیظ در آنها نیست. این یکی از شواهد است که ایشان مفطریت غبار را قبول ندارد و مخالف است.

 

 

 

 

مساله کلیدی در بحث اجماع درباره‌ی مبطلیت ایصال غبار

داوری درباره‌ی نظر شیخ صدوق  درباره‌ی مبطل بودن غبار، با توجه به عبارات او در کتبش (مقنع، هدایه، من لایحضر)، تا روشن شود که در این مساله اجماع داریم یا خیر.

 

شواهد مخالفت شیخ صدوق با مفطریت ایصال غبار

1. شیخ صدوق در مقام افتا بوده و ایصال غبار را ذکر نکرده است
   

شواهد موافقت شیخ صدوق با مفطریت ایصال غبار

1. احتمال می‌رود که شیخ صدوق ایصال غبار را مصداق اکل و شرب می‌دانسته و از همین رو آن را مستقلا ذکر نکرده است. (صافی)

شواهد نظر ندادن شیخ صدوق

1. شیخ صدوق تنها ایصال را به عنوان مفطر ذکر نکرده است؛ اما تصریحی ندارد که مفطر نیست. (آملی)
2. شیخ صدوق در ابتدای سخن، مفطرات را ۵ چیز دانسته اما در ادامه مفطرات دیگر را هم اضافه کرده است. (آملی)

بررسی روش افتای شیخ صدوق

جا دارد سبک بیان شیخ صدوق در باب روزه، در باب نماز و سایر ابواب فقهی بررسی شود تا با قرائن بیشتری نظر ایشان را در این مساله دریابیم.

 

 

 

عبارات سید مرتضی

جمل العلم و العمل

فیما یفسد الصوم و ینقضه (یا ما ینقصه) من تعمد الاکل و الشرب و استنزال الماء الدافق... کان علیه القضاء و الکفاره... و قد الحق قوم من اصحابنا بما ذکرناه فی وجوب القضاء و الکفارة اعتماد الکذب علی الله تعالی و علی رسوله صلى اللّه عليه و آله و سلم و على الأئمة عليهم السلام. عمد در کذب به خدا و پیامبر و ائمه، و الارتماس فی الماء والحقنة والتعمد للقیء و السعوط (که از بینی کشیدن باشد) و بلع ما لا یؤکل کالحصی وغیره.

 

... و قال قوم إن ذلک ینقض الصوم و إن لم یبطله و هو أشبه». ما در گذشته ینقض را گفتیم لعل ینقص باشد یعنی نقص کمال می‌کند چون «ینقض الصوم» با «و إن لم یبطله» همخوانی ندارد. بعید نیست ینقص الصوم باشد یعنی از کمال صوم کم می‌کنند ولو که موجب بطلان نیستند. و هو أشبه، که ایشان می‌پذیرد این اشبه است. پس ایشان سعوط و امثال آن را مبطل نمی‌داند.

بعد می‌گوید: و قالوا فی اعتماد الحقنة أو ما یتیقن وصوله الی الجوف من السعوط و اعتماد القي‌ء و بلع الحصى: أنه يوجب القضاء من غير كفارة».[10] پس معلوم می‌شود عده‌ای تیقن وصول به جوف را می‌گویند که أنه یوجب القضاء من غیر کفارة. این مطلب را هم ایشان نقل فرموده است.

 

 

المسائل الناصریات

و یفسد الصیام کل ما یصل الی جوف الصائم بفعله و بالوطء و دواعیه اذا اقترن بالانزال.

 ایشان در شرح می‌فرماید: هذا صحیح و يجب أن يشرط فيه الاعتماد و لا خلاف فيما يصل إلى جوف الصائم من جهة فمه إذا اعتمد أنه يفطره مثل الحصاة، و الخرزة، و ما لا يؤكل و لا يشرب.

بعد می‌گوید و إنما يخالف في ذلك الحسن بن صالح و قال: إنه لا يفطر، و روي نحوه عن أبي طلحة و الإجماع متقدم و متأخر عن هذا الخلاف، فسقط حكمه».

 

 

 

1. حجیت این اجماع

اتصال اجماع به عصر معصوم

 

+ عدم متصل بودن اجماع به عصر معصوم:

آقای شبیری طبق مبنایش اشکال کرده که اجماع بحث ایصال غبار متصل به عصر معصوم نیست لذا حجیتی ندارد.

آقای آملی اشکال می کند که اجماع مانند سیره نیست که نیاز به اتصال و عدم ردع داشته باشد. همین که اجماع قدماء شکل گرفته باشد ولو متصل نباشد برای ما یقین حاصل می شود که این اجماع مبتنی بر دلیل محکمی بوده است.

حجیت اجماع غیر متصل

(رجوع شود به بحث اجماع)

 

نظر ۱: اجماع غیر متصل حجیت ندارد. (شبیری)

نظر۲: اجماع غیر متصل نیز حجت است. (آملی)